Rusiyada Fevral burjua inqilabı

Rusiyanı 1917-ci il Fevral inqilabına gətirən çıxaran ən böyük səbəbləri aşağıdakı kimi sıralamaq mümkündür:


1.Rusiyanın ikinci dünya müharibəsində hərbi uğursuzluqları. Fevral inqilabının Birinci Dünya Müharibəsi dövründə Rusiya ordusunun hərbi uğursuzluqlarının nəticəsi olduğu güman edilir. Lakin, çağdaşların müşahidələrinə və müasir tarixçilərin fikrincə, "arxa tərəfdəki pessimist hisslər cəbhədəki pis vəziyyətdən daha güclü idi". Pessimizm və müxalifət xüsusilə Petroqradda daha güclü idi. 1916 Rusiya üçün ümumiyyətlə hərbi baxımdan uğurlu olduğu halda əsgərlərin firar halları davam edir, xalqın narazılığı gündən günə artırdı.. İngilis tarixçisi Bernard Pars bu ziddiyyəti aşağıdakı kimi ifadə etmişdir: "ön sağlam idi, amma arxa çürük"·
2. Müharibə başlayandan Rusiya sərmayənin böyük bir hissəsini hərbi sənayeyə ayırmışdı. Buna görə də ölkədə iqtisadi vəziyyət çox pis idi. Çörək qıtlığı xalqın xüsusi narazılığına səbəb olmuşdu. 1917-ci ilin əvvəlində Rusiyanın böyük şəhərlərinə ərzaq tədarükündə azalma gücləndi və fevral ayının ortalarında çörəyin olmaması və qiymətlərin artması səbəbindən işçilər kütləvi şəkildə tətil etməyə başladılar.Petroqradda taxıl iğtişaşları başladı - izdihamlı insanlar çörək dükanlarını darmadağın etdilər və 23 fevralda Petroqradda işçilərin ümumi tətili başladı."Çörək!", "Müharibə ilə aşağı!", "Avtokratiya ilə aşağı!" şüarları ilə işçilər tətillərə başladılar. Bu bir inqilabın başlanğıcını qeyd edən bir siyasi nümayiş idi.
3. Kəndlilərin torpaq çatışmazlığı problem var idi. Onlar torpaqların yenidən bölüşdürülməsini istəyirdilər.
4. Köhnə hakimiyyətin- monarxiyanın çürümüşlüyü. 1905-1907 inqilabından sonra xalqın çara olan inamı itmişdi. 2-ci Nikolay dövləti idarə edə bilmirdi, ətrafında yaranan problemləri həll edəcək insanlar yerinə Rasputin kimi fırıldaqçıları toplamışdı. . Kübar cəmiyyətin üzvünə çevrilən Rasputin II Nikolay və Aleksandra Fyodorovnanın Hemofiliya xəstəliyindən əziyyət çəkən Aleksey adlı oğlanlarını möcüzəvi şəkildə sağaltdıqdan sonra daha da məşhurlaşmışdır. O getdikcə dövlət işlərinə daha çox qarışır və bacarıqsızlığı daha pis nəticələrə səbəb olurdu. Buna rəğmən çar ailəsinin sonsuz etimadı var idi. Xalqın Nikolayın istefasını istədiyini bir zamanda o özünü ordu rəhbəri təyin etdi və bu vəziyyəti daha da pisləşdirdi.
5. Yüksələn müxalifət.


Rusiyada sosial ziddiyyətlər daha çox kəskinləşmiş,siyasi böhran daha da dərinləşmişdi. 1915-1916-cı illərdə Rusiyada iki milyona yaxın adam tətil etmişdi. Tətil hərəkatına qarşı görülən tədbirlər heç bir fayda vermədi. Artıq 1917-ci ilin əvvəli üçün Rusiya inqilab astanasında dayanmışdı. Rusiyada siyasi böhranın başlıca məsələsi olan hakimiyyət problemini əsasən üç siyasi cəbhənin: çar mütləqiyyətinin, liberal burjuaziyanın və demokratik qüvvələrin mübarizəsi həll edirdi. Mütləqiyyət cəbhəsinə dvoryan-mülkədarlar, ali məmurlar bürokratiyası, yüksək səviyyəli zabitlər daxil idi. Bu cəbhədən olanlar hakimiyyəti dəyişdirmək fikrində olmasalar da dərin böhran və tənəzzül vəziyyətindən çıxmaq üçün canfəşanlıqla yol axtarırdılar.
Kadetlər partiyasının başçılıq etdiyi liberal burjuaziya cəbhəsi hakimiyyətə can atan qüvvələrdən idi. O, çarizmi ləğv etmədən, konstitusiyalı monarxiyaya keçmək yolu ilə mülkədar burjua quruluşunu möhkəmləndirmək fikrində idi. Onlar 1915-ci ilin yay-payız böhranı gedişində öz konstitusiya proqramından müəyyən dərəcə geri çəkilmişdilər: Duma qarşısında məsuliyyət daşıyan hökumət yaratmaq tələbindən əl çəkib onu "ictimai etimad hökuməti" tələbi ilə əvəz etmişdilər. Bununla kadetlər mütləqiyyətə güzəştə getmişdilər. Belə ki, "ictimai etimad hökuməti" Duma tərəfindən deyil, çar tərəfindən təyin edilməli idi. Kadetlərin fikrincə, mütləqiyyətə bu güzəşt çar II Nikolayı real hakimiyyətdən əl çəkməyə və onu burjuaziyaya verməyə şirnikləndirməli idi. Lakin çar dairələrinin burjua müxalifətinə qarşı hücumları iri burjua nümayəndələrinin qəti əməli addımlar atmağa məcbur etdi. Çarın ətrafındakı bəzi şəxslərin Almaniya ilə birtərəfli sülh bağlamaq cəhdləri və inqilab təhlükəsi liberal burjuaziyanı saray çevrilişi ilə məsələni həll etməyə yönəltdi. Bu işdə ona birtərəfli sülh bağlanmasından ehtiyat edən İngilis-fransız imperialistləri də kömək edirdilər. İri burjua dairələri II Nikolayın yerinə onun azyaşlı oğlu Alekseyi taxt-taca oturtmaq, çarın qardaşı Mixaili isə onun qəyyumu təyin etmək fikrinə düşmüşdülər. Lakin 1917-ci il fevral inqilabı nə saray çevrilişinə, nə də burjua-mülkədar qəsdinin həyata keçirilməsinə imkan vermədi.

Xırda burjua mövqeyindən çıxış edən eser-menşeviklər də əsasən iri burjuaziyanın siyasətini, "ictimai etimad hökuməti" yaratmaq xəttini müdafiə edirdilər.

Demokratik cəbhədən olan qüvvələr öz qarşılarında tamamilə başqa vəzifələr qoymuşdular. Onlar demokratik respublika, 8 saatlıq iş günü, mülkədar torpaqlarının müsadirə edilməsi və s, tələblər irəli sürürdülər. Bu cəbhəyə proletariat, kəndlilər, şəhərin orta təbəqələri və tələbələr də daxil olmaqla demokratik ziyalılar daxil idi, Bu cəbhədə eser və menşeviklərin sol cinahından olan hissələri, "mejrayonçular" adlanan qrup və bolşeviklər böyük fəallıq göstərirdilər.

1917-ci ilin əvvəllərində Rusiyada inqilabi demokratik hərəkat daha da gücləndi. "Rədd olsun müharibə!", "Rədd olsun çar!" şüarları altında tətillər bütün ölkəni bürüdü. Təkcə Petroqradda "Qanlı bazar" gününün 12-ci ildönümü münasibətilə 9 (22) yanvarda keçirilən tətildə 150 min adam iştirak etmişdi.

Bütün bu etiraz çıxışları göstərirdi ki, Rusiyada artıq ümummilli böhran ən yüksək səviyyəsinə çatmışdır. Artıq çarizm ilə sazişə girməyə çalışan burjua dairələri də çarın və onun hökumətinin qətiyyətsiz hərəkətlərindən narazılığa başlamışdılar. Dövlət Dumasının sədri M.V.Rodzyankonun Dumanın səlahiyyətini uzatmaq və hökumətin heyətində dəyişikliklər etmək barədəki 1917-ci il fevralın 10-dakı xahişinə cavab olaraq fevralın 13-də çar II Nikolay Dövlət Dumasının buraxılması haqqında fərman imzaladı (Fərman fevralın 26-da elan edilmişdi).
1917-ci il fevralın ortalarında böhran daha da dərinləşdi. Fevralın 14-də Petroqradda "Rədd olsun müharibə!", "Rədd olsun çar hökuməti", "Yaşasın ikinci rus inqilabı" şüarları altında böyük tətil keçirildi. Bundan on gün sonra, fevralın 24-də tətil kütləvi xarakter aldı. Həmin gün təkcə Petroqradda tətilçilərin sayı 200 mindən çox idi. Hətta fevralın 25-də bir sıra müəssisələrdə fəhlələr Petroqrad Sovetinə nümayəndələr seçdilər. Tətil ümumsiyasi tətilə çevrildi. Bəzi yerlərdə polis ilə toqquşmalar da baş verdi. Fevralın 26-da çarın, Ali Baş Komandanın əmri ilə tətilçilər qoşunlar tərəfindən güllə-boran edildilər. Sonrakı gün ümumsiyasi tətil silahlı üsyana çevrilməyə başladı. Fevralın 27-də 67 min əsgər üsyançılar tərəfinə keçdi. Artıq fevralın 28-də üsyançılar tərəfinə keçən əsgərlərin sayı 127 minə çatmışdı. Martın 1-də isə onların sayı 170 min idi. Fevralın 27-də axşam artıq paytaxtın əksər hissəsi üsyançıların əlinə keçmişdi. Lakin həmin günlərdə mütləqiyyət üsyana qalxan xalqla mübarizə aparmaq üçün hələ real qüvvəyə malik idi. Ordunun ali rütbəli zabitləri, polis, jandarm onun tərəfində idilər. Mülkədarlar, sənaye-ticarət burjuaziyasının yuxarı təbəqələri də çarı müdafiə edirdilər. Fevralın 27-də, hələ bir gün qabaq çar tərəfindən buraxılması elan edilən Dövlət Dumasının iclasında Petroqradda qayda yaratmaq üçün başda M.V.Rodzyanko olmaqla 12 nəfərdən ibarət Müvəqqəti Komitə yaradılmışdı. Komitənin tərkibinə 6 kadet, 1 nəfər kadetlərə yaxın olan, 2 oktyabrist, 1 menşevik, 1 trudovik və 1 mütərəqqi millətçi daxil idi. Elə həmin gün menşeviklərin, eserlərin və trudoviklərin liderləri menşevik Çxeidze başda olmaqla Petroqrad fəhlə deputatları Sovetinin Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsini yaratdılar. Eser-menşeviklərin rəhbərlik etdikləri Petroqrad Soveti İcraiyyə Komitəsinin razılığı ilə 1917-ci il martın 1-dən 2-nə keçən gecə Dövlət Dumasının Müvəqqəti Komitəsi knyaz Q.Y.Lvov başda olmaqla Müvəqqəti hökumət təşkil etdi. Beləliklə, 1917-ci il martın 1-də çar mütləqiyyəti devrildi, martın 2-nə keçən gecə Romanovlar sülaləsindən olan axırıncı çar II Nikolay tac-taxtdan əl çəkmək haqqında akta imza etmək məcburiyyətində qaldı. Rusiyada Fevral inqilabı baş verdi, monarxiya devrildi. İkihakimiyyətlilik yarandı- bir tərəfdə Müvəqqəti hökümət, digər tərəfdə isə Petroqrad soveti. Partiya və təşkilatlar fəallaşdılar.

Yeni hökumət, söz, toplaşma, mətbuat və təzahürlər də daxil olmaqla, siyasi hüquq və azadlıqları elan etdi. Mülkiyyət, milli və dini məhdudiyyətlər, edam cəzası, hərbi məhkəmələr ləğv edildi, siyasi amnistiya elan edildi, səkkiz saatlıq bir iş günü tətbiq olundu. Fəhlələr müharibə illərində qadağan edilmiş demokratik təşkilatların bərpası, həmkarlar ittifaqları, fabrik komitələrinin yaradılması hüququnu əldə etdilər.

Lakin hakimiyyətin əsas siyasi məsələsi həll olunmamış qaldı - Rusiyada formalaşan, Rusiya cəmiyyətini daha da parçalayan ikili hakimiyyət. Torpaq məsələsi də həll olunmadı, fabriklər burjuaziyanın əlində qaldı, kənd təsərrüfatı və sənayenin inkişafa ehtiyacı var idi, dəmir yolu nəqliyyatı üçün yanacaq yox idi.

İnqilabın ilk günlərindən etibarən menşevik və eserlər Sovetlərdə və həmkarlar ittifaqlarında üstünlük əldə etmişdilər. İlk növbədə, Petroqraf Sovetində, daha sonra isə digər şəhərlərdə yaranan Sovetlərdə menşeviklər və eserlər rəhbər vəzifələri ələ keçirməyə nail olmuşdular. Petroqrad Sovetinin Rəyasət heyətinə ilk iclasda seçilən yeddi üzvündən beşini, İcraiyyə Komitəsinin 36 üzvündən 14-nü menşeviklər təşkil edirdi. Petroqdar Sevetinin sədri, qeyd edildiyi kimi menşevik N.S.Çxeidze oldu

Liberal burjua nümayəndələri bu inqilabi Rusiyanı respublika və demokratiya yoluna, saf kapitalizm yoluna çıxaran zəmin hesab edirdilər. Onların fikrincə, Rusiya məhz həmin zəmin əsasında Qərb demokratiyasına qoşulmalı idi.

Leninin, bolşeviklərin fikrincə isə bu inqilab sinfi qüvvələrin yenidən qruplaşması zəminində, şəraitə müvafiq olaraq ya dinc, ya da silahlı üsyan yolu ilə gözləmədən böyüyüb proletar-sosialist inqilabına keçməli idi. Burada marksistlərin "cəmiyyətin inkişafının lokomotivi" saydan sinfi mübarizə, sinfi qarşıdurma əsas rol oynamalı idi. Doğrudur, Fevral inqilabı bir neçə ay ərzində Rusiyanı siyasi cəhətdən ən qabaqcıl ölkələr səviyyəsinə çatdırdı. Lakin bu siyasi uğurların sosial-iqtisadi cəhətdən möhkəmləndirilməməsi, daxili və xarici siyasətdəki uğursuzluqlar, sinfi qarşıdurmaların daha da kəskinləşməsi həmin nailiyyətləri əldə saxlamağa imkan vermədi. Dünya müharibəsi şəraitində baş vermiş sosial-iqtisadi böhranın təqsirkarı hesab edilən mütləqiyyət devrilsə də, fevral inqilabından sonra da Rusiyada bu proses davam etməkdə idi. Mütləqiyyətin daxili və xarici siyasətini kor-koranə davam etdirən Müvəqqəti hökumət və onu müdafiə edən qüvvələr böhrandan çıxmaq üçün hələ ciddi sosial-iqtisadi tədbirlər görə bilmirdilər. Fevral inqilabı demokratiya və aşkarlıq şəraiti zəminində bütün təbəqələrin sosial-siyasi fəallığına güc imkan versə də, dövlət quruculuğu, iqtisadi dirçəliş, müharibəyə və sülh məsələləri, sosial təminat və s. vacib problemlər həll edilməmiş qalırdı: Xalq təsərrüfatının dağılması davam edir, sənaye müəssisələri bağlanır, təsərrüfatsızlıq baş alıb gedir, işsizlik artır, ərzaq böhranı dərinləşir, sosial təminat heç dərəcəsinə enmişdi. Siyasi qüvvələr, ictimai hərəkatlar, siyasi partiyalar və təşkilatlar, sosial qruplar arasında konsensusun olmaması da ölkədəki bu vəziyyəti daha kəskinləşdirirdi.



Fevral inqilabı təbiətcə burjua-demokratik idi və Rusiya üçün kədərli nəticələrə səbəb oldu. Rusiyanı demokratik inkişaf yoluna qansız şəkildə gətirmək üçün verilən şansdan istifadə edə bilmədilər. "Bütün güclər Sovetlərə!" Şüarı altında reallaşacaq Oktyabr İnqilabını yaradan əsas rus problemlərinin həllində Müvəqqəti Hökümət passiv qaldı..